Het laatste webinar in de Week van de zorglandbouw ging over Actuele ontwikkelingen en uitdagingen in de GGZ en de rol van zorgboerderijen daarbij. Hoogleraar Innovatie in de GGZ aan het UMC Floortje Scheepers was een spreker, psychiater en zorgboerin Arianne van ’t Hoog was de tweede. “Breng jezelf in beeld bij de GGZ!”, was het advies van Floortje Scheepers, die de mogelijkheden van de zorglandbouw heel hoog acht en het een gemiste kans vindt als de mogelijkheden van de zorglandbouw onbenut blijven. Zij en Arianne zijn het er erg over eens dat het destigmatiseren van mensen met psychische klachten enorm waardevol is en op een zorgboerderij bijna als vanzelf plaatsvindt.
Lineair model klopt niet
‘Mensen zijn ingewikkeld’. Dat is de titel van het boek van Floortje Scheepers. Zij brak in het webinar een lans voor een andere kijk op psychische ziekten. Volgens haar klopt het lineaire model niet waarin we menen dat mensen óf gezond óf ziek zijn. “Eigenschappen van mensen zijn dynamisch en context-afhankelijk.”
Ook zijn zogenaamde ‘slechte’ eigenschappen niet altijd slecht. In een groep mensen zijn verschillende eigenschappen wenselijk en ook weer context afhankelijk. Angst, somberheid en gevoeligheid zijn eigenschappen die in sommige situaties heel handig kunnen zijn. Dar vergeten we wel eens. “We zijn de wereld steeds meer gaan inrichten op ‘paardenbloemen’: mensen die overal gedijen. Terwijl de orchideeën de meest mooie bloemen zijn, maar die bloeien niet overal”, aldus Scheepers.
Context bepaalt ook geestelijke ontwikkeling
Ook al zit een tweeling genetisch hetzelfde in elkaar, interacties met de omgeving zorgen toch voor een andere ontwikkeling, zowel lichamelijk als geestelijk. Associaties zijn voor iedereen anders, afhankelijk van ieders geschiedenis. Corona, social media en de prestatiemaatschappij zorgen voor psychische stress. Scheepers: “Die context wordt door psychiaters in de behandeling niet als het probleem aangepakt, ze kijken naar het individu. Waarom kijken we wel naar het individu en niet naar de samenleving? Laten we eens nadenken wat we meegeven aan de volgende generatie(s).
Ook in de GGZ moeten we omdenken: van lineair naar complexiteit en netwerken. Wat maakt dat iemand slecht in zijn vel zit, hoe hangt dit samen met de context en (het ontbreken van) een sociaal netwerk? Een plek waar mensen voelen dat ze erbij horen, ertoe doen?”
Interacties kunnen ons ontregelen of herstellen. Het is belangrijk om gelijkwaardige relaties aan te gaan. Zoals op een zorgboerderij wordt aangeboden: de één doet het handwerk, de ander het hoofdwerk. Mensen voelen zich geen patiënt, maar medewerker.
Zorgboerin en psychiater
Arianne van ’t Hoog begon 13 jaar geleden als psychiater een zorgboerderij op het ouderlijk bedrijf in Schipluiden. Daar heeft ze ook een psychiatrische praktijk. “Onze doelgroep is alleen GGZ. Behandelingen doe ik soms zelf, soms doet een GGZ instelling dat. De zorgboerderij zit aan de rand van curatieve zorg. De belangrijkste meerwaarde die we hopen te bieden, is het afschudden van stigma.
De zorgboerderij (dagbesteding) is daarin belangrijk, het is de brug tussen psychiatrische praktijk en schapenhouderij. Die brug wordt heel vaak gebruikt, beide kanten op. Er zijn mensen die uitstromen en vrijwilligerswerk gaan doen en er zijn deelnemers die in zorg komen in de behandelpraktijk. Ook mijn familie heeft een actieve en dynamische rol op de boerderij, bijvoorbeeld als vrijwilliger.”
Erbij horen als mens
Floortje: “Mensen willen ergens bij horen. Vaak zijn mensen al zo vaak buitengesloten dat ze blij zijn met een diagnose, met een label. Dan horen ze eindelijk ergens bij, namelijk bij de patiëntengroep. Dat is niet heilzaam. Op de boerderij mag je er weer bij horen als mens. Hier is ook aandacht voor geweest bij Samen Sterk zonder stigma. Dat bestaat helaas niet meer, maar is ondergebracht bij Mind. Interessant voor iedereen is op de website de quickscan destigmatiseren. Een test waar je erachter komt hoe moeilijk het is om niet te stigmatiseren.”
Arianne: ”Om dat destigmatiseren vorm te geven, hebben we weinig mensen tegelijk. Begeleiding en hulp zijn evenveel aanwezig. Vrijwilliger, familieleden en deelnemers zorgen voor een gemoedelijk samenzijn. Voordat mensen een indicatie dagbesteding krijgen, hebben ze vaak al een hele weg afgelegd en is het stigma gegroeid. Op de zorgboerderij voelen ze zich vaak voor het eerst sinds tijden geen patiënt meer. We zorgen dat mensen hier ergens in kunnen uitblinken.”
Eigen rol bewaken
Arianne: “Het is met deze doelgroep soms wel zwaar. Ik moet mijn rol bewaken: ben ik behandelaar of zorgboerin op een bepaald moment? Het is belangrijk om te onderscheiden wanneer ik begeleiding biedt en wanneer behandeling, maar voor zowel begeleiding als behandeling is de buitenlucht, de boerderij, een fantastische plek. Ik help ook collega-zorgboeren bij, geef bijvoorbeeld advies of consultaties over onbegrepen gedrag op de zorgboerderij. Wat in elk geval belangrijk is, is om de lijntjes met een behandelteam van bijvoorbeeld de GGZ-instelling kort te houden, om hen altijd te kunnen inschakelen in geval van nood.”
Floortje vult aan: “Een ontmoeting van mens tot mens is vaak het beste. Maar kijk wel in je rugzak wat je aan mogelijkheden hebt, zodra je als hulpverlener een rol pakt. Op een andere plek en 1:1 is een andere manier van behandelen dan de praktische boerderij. Maar dat laatste heeft wel een meerwaarde, hier is ook onderzoek naar gedaan. De context van een gesprek maakt uit, zo blijkt. Gesprekken bij dieren gaan makkelijker. Dieren of klussen of het maken van een wandeling in een neutrale omgeving werken als boundary object. Je hoeft het dan niet per se over het verschil in opvatting of perspectief te hebben, maar je hebt iets anders wat de aandacht vraagt. Hier kun je een neutrale ontmoeting hebben tussen twee perspectieven. Je zou het bijna EMDR-light kunnen noemen. Je komt makkelijker in contact met elkaar en praat makkelijker over dingen en verwerkt het dan.
Wandelconsulten zijn ook vruchtbaar, net als gesprekken vanaf bankjes op het erf. Maar behandelingen zoals de echte EMDR kunnen beter in de spreekkamer.”
Leren hechten met dieren
Arianne ziet nog een aspect aan het werken met dieren in het licht van traumabehandeling. “Veilige hechting heeft vaak ontbroken bij mensen met trauma, maar hechting is dynamisch: het kán nog herstellen, bijvoorbeeld met behulp van dieren. Zoals door inzet van paarden voor therapie en coaching. Als mensen bij paarden staan, voelen paarden hen precies aan. Mensen hebben het gevoel dat een paard voor hen zorgt en dat is heel heilzaam.”
Trauma therapie kan volgens Arianne ook bestaan uit het wegnemen van de negatieve gevolgen. “Mensen met trauma hebben vaak een lage eigenwaarde. Als mensen zich weer onderdeel van een groter geheel voelen laat dit hun zelfvertrouwen groeien.” Hier is Floortje het van harte mee eens: “Je bent officieel niet aan het trauma behandelen op de zorgboerderij, maar laat vanuit positieve kant mensen hun eigenwaarde ervaren.”
Nodig jezelf uit bij GGZ
En deze kracht is waar veel meer gebruik gemaakt van mag worden volgens de hoogleraar. “Deze heilzame werking is zó waardevol. Daarom zeg ik: dring jezelf op bij de GGZ. Ga mee op gesprek, nodig jezelf uit. Doe dit voor je deelnemers én anderen met psychische problemen. Zij hebben er zoveel aan, maar het is nog teveel onderbelicht.”