Innerlijke rust en vrijheid, leren in eigen tempo, obstakels overwinnen en erbij horen. Dat zijn mechanismen die kinderen ervaren als ze onderwijs krijgen op de boerderij. Zorgboeren stichting Landzijde in Noord-Holland timmert met vier Landzijde zorgboeren en zo’n 45 zorgboeren in den lande al jaren hard aan de weg om onderwijs op de boerderij mogelijk te maken. Kinderen die vastlopen op school of al thuis zitten, krijgen zo toch onderwijs en 70 procent gaat vanaf daar weer terug naar school of vindt een ander soort leerplek. Ook volwassenen krijgen via Landzijde onderwijs aangeboden.
Leren voor oud en jong
Hillie Faber is voorzitter van de raad van bestuur van Landzijde en is samen met haar team dagelijks in gesprek met gemeenten, scholen, samenwerkingsverbanden, zorgkantoren en zorgboeren om ruimte te creëren voor leren op de boerderij. Voor kinderen in de basisschoolleeftijd, maar zeker ook voor middelbare scholieren en voor volwassenen. “We noemen onderwijs op de boerderij Buitengewoon Leren. Vooral het Buitengewoon leren voor volwassenen neemt nu een grote vlucht. Dat noemen we Buitengewoon Leren Digitaal, omdat het met digitale leermiddelen ondersteund wordt. Alle Landzijde-boerderijen doen eraan mee.”
Van een pilot naar regulier aanbod
Maar ook het onderwijs voor jongere kinderen ligt niet stil. “Het begon in Noord-Kennemerland met een pilot op een boerderij in 2017. Daar draaien nu regulier twee onderwijs-zorgboerderijen voor jongere kinderen. In Waterland is een pilot gaande en in januari start een pilot in Zaandam. Met de gemeente Amsterdam zijn we nu in gesprek.”
Dagbesteding en leren makkelijk
De ontwikkeling van zorgboerderijen als leeromgeving voor volwassenen ging relatief gemakkelijk. “Het idee ontstond doordat met de pilot in Noord-Kennemerland in 2017 een kind lesmateriaal kreeg aangeboden op een zorgboerderij. Toen bleek dat oudere deelnemers dat ook wel wilden, en zo is het balletje gaan rollen. Binnen de dagbesteding kun je heel veel doen.”
Onderwijs zit vol regels
Bij het geven van onderwijs ligt dat heel anders. “Kinderen die nog onder de leerplicht vallen, mag je alleen op een school opvangen en iets leren. Je hebt dan een onderwijsbevoegdheid en een BRIN nummer nodig. De betreffende onderwijzer moet bovendien aangesloten zijn bij de school waar het kind staat ingeschreven. In Noord-Kennemerland hebben ze dat opgelost door als samenwerkingsverband voor passend onderwijs zelf een leerkracht te bekostigen voor alle scholen in de regio. De onderwijzer is aangesloten bij een van de onderwijskoepels. In de gemeente Waterland vindt een verrekening tussen scholen plaats, omdat de leerkracht door één school betaald wordt. Die had bij de start van de pilot wel zes leerlingen, die ervoor in aanmerking kwamen en heeft zijn nek uitgestoken. Je kunt nooit in de toekomst kijken, dus je weet niet waar in totaal de meeste kinderen vandaan zullen komen. Een beetje lef en de wil tot samenwerking heb je er daarom wel voor nodig. ”
Leerplicht is lastig maar belangrijk
De leerplicht maakt het ingewikkelder voor Landzijde om onderwijs op de boerderij te bieden, omdat daar allerlei regels aan hangen. Toch vindt Hillie het erg belangrijk dat die leerplicht blijft bestaan. “Ik vind het heel erg als kinderen van 8 of 9 jaar al ‘opgegeven’ worden. Als een kind geen leerplicht meer heeft, is er geen school die zich nog verantwoordelijk voelt. Dat is een gemiste kans. Heel vaak zien we dat kinderen die alleen maar dagbesteding krijgen, op den duur toch weer willen leren. Die wil je laten terugstromen naar het (passend) onderwijs.”
Dát is en blijft het doel, zo legt Hillie uit. “Soms denken we bij een kind: die wil nooit meer naar school. Die is het zo beu, de drukte de stress en de prestatiedruk. Maar dan wil het zomaar gebeuren dat een kind groeit, weer zin krijgt vriendjes te maken en gewoon mee te doen. Dat moedigen wij natuurlijk van harte aan.”
Helft binnen een jaar weer naar school
Het lukt ook aardig: uit onderzoek van de Wetenschapswinkel blijkt dat de helft van de 409 leerlingen die in 2019 gevolgd werden, de helft weer naar school ging, 90 procent ging vooruit op de boerderij en 70 procent is naar een doorstroomplek gegaan, waaronder de 50% die terug naar school ging.
Gemeenten geïnteresseerd
Niet gek dus dat steeds meer gemeenten geïnteresseerd raken. Uit oogpunt van maatschappelijke betrokkenheid, maar ook uit financiële overwegingen. Kinderen die uitvallen uit school, hebben recht op dagbesteding. Dat is erg kostbaar, zeker als het oneindig is. Dus zijn gemeenten getriggerd om het Buitengewoon Leren in te zetten bij die kinderen, die dreigen uit te vallen. Als ze dan na een paar maanden of een jaar weer terug naar school kunnen, scheelt dat.
“Wij denken ook dat het een prima tijdelijke oplossing is, voor als de druk even teveel is geworden. Als het kind is opgebloeid kan het vaak weer terug naar school, soms dezelfde, vaak een andere. En wanneer het kind een terugval krijgt, blijft het vangnet van de onderwijs-zorgboerderij achter de hand. We kunnen dan snel schakelen.”
“Wat ook een verkenning waard is, is om kinderen een of een paar dagen de rust van de boerderij te gunnen naast school. Of het als een time-out aan te bieden, die vraag komt nu uit Zaandam. Dat is weer een andere insteek.”
Samen dansen naar de overkant
Het kenmerkt Hillie dat ze de positieve kanten ziet en zo ook bruggen weet te slaan. “Het is toch een beetje dansen naar de overkant. Een beetje geven en nemen, en vooral goed naar elkaar luisteren. Vaak zijn er goede argumenten om iets niet te doen. Zo wil de gemeente Amsterdam misschien wel iets met ons, maar gaan ze eerst kijken naar de arrangementen die er al zijn. Dat snap ik heel goed, we willen alleen daar zijn, waar we een echte aanvulling zijn. Ik denk ook niet dat er in iedere gemeente een eigen onderwijs-zorgboerderij nodig is. Maar een paar extra onderwijs-zorgboerderijen in Noord-Holland zou best passen.”
Nieuwe modules en Leerbedrijf
Daarentegen bieden we wel op alle zorgboerderijen die Buitgewoon Leren Digitaal aan. Deelnemers kunnen certificaten halen voor bijvoorbeeld hovenieren, moestuinieren, melken of trekker rijden. Hillie: “We voegen er steeds nieuwe modules aan toe. Nu zijn we bijvoorbeeld bezig met het ontwikkelen van een module natuurbeheer. Ook hierbij zoeken we partners zoals het Noordhollands landschap, Agrarisch Natuurvereniging Waterland en Dijken en het Clusius. Daarnaast zijn een aantal boerderijen erkend leerbedrijf en geven we ervaringscertificaten uit. Dit doen we samen met het Clusius. We hebben in de praktijk al gezien dat het werkt. Een van de deelnemers heeft zijn melkdiploma gehaald en werkt nu een paar uur in de week voor AB Vakwerk.” Waar kinderen nooit zijn uitgeleerd, lijkt Hillie dus nooit uitgedanst. Ze blijft mogelijkheden zien en kansen grijpen. www.landzijde.nl
Filmpje Buitengewoon Leren voor het jonge kind:
https://www.youtube.com/watch?v=z4MRB7ZaHd4
Filmpje buitengewoon Leren Digitaal (oudere kinderen en volwassenen):
https://www.youtube.com/watch?v=uWr1N6mNydQ